EU politika za gradove i koncept “greening cities” (ozelenjavanje gradova) ima centralno mjesto u okviru Evropskog zelenog plana (European Green Deal). Ovakve politike su za BiH posebno važne, jer su gradovi ključni akteri u procesu pristupanja EU i ispunjavanja klimatskih ciljeva.
EU od 2016. godine vodi Urbanu agendu koja predstavlja zajedničku platformu Komisije, država članica, gradova i drugih partnera, a čiji je cilj jačati održiv, inkluzivan i “zelen” urbani razvoj kroz bolje zakonodavstvo, finansiranje i znanje.
Glavne evropske politike i inicijative (European Green Deal, New European Bauhaus, EU Mission: 100 Climate-Neutral and Smart Cities by 2030, Cohesion Policy i URBACT program) imaju za cilj upravo poboljšanje života u urbanim sredinama.
“Greening Cities” ili ozelenjavanje gradova je jedan od važnih koncepata integracije prirode u urbani prostor radi poboljšanja kvaliteta života, otpornosti na klimatske promjene i zdravlja građana. To se postiže sadnjom drvoreda, parkova, zelenih krovova i fasada, te vraćanjem prirodnih korita rijeka (umjesto betonskih kanala), kreiranjem “urbanih šuma” i koridora biodiverziteta, smanjenjem toplotnih ostrva i održivim upravljanjem kišnicom. Najčešći zahvati ozelenjavanja evropskih gradova su manjeg obima poput stvaranja urbanih vrtova ili ozelenjavanja ulica i krovova. Preko 70% građana živi u urbanim područjima. EU ima za cilj reciklirati 60% ukupnog komunalnog otpada do 2030. godine. 96% ljudi koji žive u gradovima EU bilo je izloženo nivoima zagađenja zraka iznad smjernica SZO u 2022. godini.
Neki od primjera su Poznań “u sklopu pilot aktivnosti stvorena su prirodna igrališta u dvorištima nekoliko vrtića koja pružaju izravan kontakt s prirodom i podržavaju kreativnu igru." Poznań je dobar primjer jer ima za cilj zaštitu zelenog pojasa oko grada od nekretninskih špekulacija i urbanog širenja, uz povećanje šumskog pokrova unutar granica grada te očuvanje i poboljšanje postojećih parkova i zelenih površina”, te grad Tartu gdje su stvorene urbane livade Uueturu od jeseni 2020. godine, kada je travnjak uklonjen, a stanovnici posijali mješavinu sjemena domaćih livadskih biljaka. Već od sljedećeg ljeta, desetine biljnih vrsta unijele su cvjetnu ljepotu na urbanu livadu.
Poluprirodna zajednica se postepeno razvija i izgleda drugačije u svako godišnje doba i u svako doba godine. Livada Uueturu se kosi jednom ili dva puta ljeti, osiguravajući da nešto uvijek cvjeta i da sjeme ima vremena da sazrije. Urbana livada podržava i biodiverzitet i mentalno blagostanje ljudi – što je okoliš raznolikiji, to se ljudi bolje osjećaju u njemu. Livade su među najraznolikijim ekosistemima na svijetu – u malom obimu, kao što je po kvadratnom metru, mogu čak nadmašiti prašume. Vrednujući biodiverzitet i uživajući u njemu, svako može postati zaštitnik prirode mišljenja su Estonci.
U Japanu, plan za stvaranje velikog gradskog rekreativnog prostora pokrenut je 1974. godine s ciljem da se poveća udio zelenih površina u gradu Obihiru i omogući građanima pristup prirodi unutar urbanog područja. Od 1975. svake godine su organizovani Festivali sadnje drveća, u kojima su učestvovale brojne grupe građana, škole, udruženja i volonteri. Ove zajedničke aktivnosti rezultirale su stvaranjem nove šume — Obihiro no Mori, koja je postala simbol saradnje zajednice i uspješnog povezivanja grada s prirodom.
Danas šumom upravlja grad Obihiro kroz svoj odjel za okoliš i javne službe, uz podršku lokalnih organizacija i volontera. Šuma se koristi za rekreaciju, obrazovne programe, sportske aktivnosti i ekološke radionice, a redovno se provodi održavanje i monitoring sadnica. „Obihiro no Mori“ je jedan od najpoznatijih primjera urbanog pošumljavanja u Japanu i pokazuje kako dugoročna saradnja građana i uprave može stvoriti trajnu prirodnu vrijednost unutar grada.
Iako BiH nije članica EU, pristupni proces i Zelena agenda za Zapadni Balkan obavezuju zemlje regije da usklade politike s evropskim.
To se, pored ostalog, može postići integracijom zelenih površina u urbanističke planove i uključivanjem “zelenih koridora” u prostorne planove (npr. povezivanjem parkova i rijeka).
EU politika za gradove ne svodi se samo na ekologiju, ona spaja klimatske, socijalne i estetske ciljeve, a BiH gradovi, iako još uvijek izvan članstva, mogu koristiti EU fondove i mreže (URBACT, Covenant of Mayors), razvijati pilot zone zelene infrastrukture, uskladiti lokalne strategije s principima Green Deal-a i New European Bauhaus-a.
Primjeri dobre prakse iz BiH gradova (u skladu s EU pristupom “greening cities”)
- Sarajevo – “Zeleni grad” (Green City Action Plan)
Sarajevo je jedan od rijetkih gradova u BiH koji je uradio “Green City Action Plan (GCAP)”, uz podršku EBRD-a (Evropske banke za obnovu i razvoj).GCAP je izrađen 2021. i usklađen s EU Green Deal-om, a u fokusu mu je smanjenje zagađenja zraka, održiva mobilnost, energetska efikasnost i širenje zelenih površina. Kako? Uvođenjem električnih autobusa i tramvaja, sadnjom 10.000 stabala godišnje, energetskom obnovom javnih zgrada, modernizacijom javne rasvjete (LED tehnologija), zaštitom izvorišta i šumskog pojasa Trebević–Igman–Bjelašnica.
Sarajevo takođe ima potencijal za razvoj zelenih koridora duž Miljacke i u pravcu Igmana i Trebevića.
- Banja Luka – “Grad zelenih površina i bicikala”
Banja Luka posljednjih godina aktivno širi biciklističke staze (preko 30 km novih ruta) i obnavlja parkove i drvorede. Projekti poput “Zelena linija” i “Park prirode Banj brdo” doprinose klimatskoj otpornosti grada, kao i uređenje obale Vrbasa u rekreativnu zonu, uvođenje zelenih površina u nove urbanističke planove, promocija pješačenja i “car-free day” kampanja.
- Tuzla – Energetska tranzicija i urbano ozelenjavanje
Tuzla ima Akcioni plan za održivu energiju i klimu (SECAP) izrađen u okviru Covenant of Mayors for Climate & Energy, koji je EU inicijativa. Radi se na smanjenju emisija CO₂ kroz energetske obnove i solarne projekte. Značajni su Projekat “Sunčana Tuzla”- solarni paneli na javnim objektima, Zeleni park “Slana banja” i rekonstrukcija pješačkih zona. Te uključivanje građana u planiranje zelenih površina.
- Mostar – “Zeleni koridori i voda”
Značajni su projekti obnove riječnih koridora Neretve i Radobolje kroz EU fondove (npr. Interreg i IPA Cross-border Cooperation). Sanacija i ozelenjavanje korita Radobolje, plan za “Green Belt” – povezivanje obala Neretve s parkovnim zonama, te korištenje obnovljivih izvora u javnoj rasvjeti.
- Bihać – Zeleni grad na granici s Nacionalnim parkom “Una”
Bihać kombinuje urbani razvoj i zaštitu prirode, jer praktično predstavlja “ulaz” u NP Una. Važniji projekti su energetska efikasnost, uređenje obala Une i eko-turizam.“Zelena staza Une” je kombinacija biciklističke i pješačke rute, a energetska obnova javnih zgrada i sistem za odvajanje otpada i reciklažu važan su dio dobre prakse.
Sve navedeno pokazuje da BiH ima pojedinačne dobre prakse, ali nedostaje krovna nacionalna politika za zelene gradove, te je poželjno da se svaki grad uključi u Covenant of Mayors, da izradi Green City Action Plan (kao Sarajevo) i da razvija Nature-Based Solutions za urbane probleme.